Mindset, hoogbegaafdheid en zelfbeeld

Mindset

Er wordt momenteel veel gesproken over mindset. Een vaste mindset, een groeimindset, het zijn termen die je op dit moment vaker voorbij ziet en hoort komen. Maar wat wordt hier nu eigenlijk echt mee bedoeld? En nog belangrijker: wat kun je ermee? Daar gaat dit artikel over.

Er is veel onderzoek gedaan naar de mindset van mensen. Mindset is de manier waarop je denkt en tegen het leven aankijkt. Carol Dweck heeft met haar onderzoeken een grote rol gespeeld in het meer inzicht krijgen in mindset. Zij benoemt dat er twee vormen van mindset zijn, twee manieren van tegen het leven aankijken: een growth (groei) mindset en een fixed (vaste) mindset.

Vaste mindset versus groei mindset

Iemand met een vaste mindset denkt dat zijn talenten en intelligentie vaststaan. Hij is er dan ook op uit om bevestiging te vinden van zijn eigen intelligentie en talent. Wanneer hij ziet dat anderen succesvol zijn dan voelt dit bedreigend voor hem; het dwingt hem om beter te zijn. Ergens moeite voor doen, bijvoorbeeld om iets nieuws te leren, voelt simpelweg niet goed omdat hij denkt dat wat hij niet kan, dus gewoon niet voor hem is weggelegd. Je zult de hoogbegaafde dan ook kunnen horen zeggen: Ik kan dat gewoon niet! Een vaste mindset en vooruitgang in de ontwikkeling gaan dan ook vaak niet goed samen.

Iemand met een groeimindset ziet zijn intelligentie en talenten als work in progress. Het is niet af, het is in ontwikkeling. En iets wat misschien nu nog een minder sterke vaardigheid is, kan later juist een sterke vaardigheid worden. De hoogbegaafde gaat uitdagingen dan dus ook graag aan, want zij zullen hem sterker en beter maken. Het zijn manieren om zich te ontwikkelen. Fouten worden dan ook ervaren als manieren om te leren en zorgen ervoor dat de hoogbegaafde doorzet. Hij gelooft dat hij kan groeien door oefening. Je zult de hoogbegaafde dan ook kunnen horen zeggen: Ik heb dat nog nooit gedaan, dus ik denk dat ik het wel kan. Een uitspraak die Pipi Langkous graag deed. Zij was een kind met een groeimindset!

Mindset en zelfbeeld

Er zijn volgens Carol Dweck twee vormen van mindset mogelijk, maar er is natuurlijk zelden tot nooit sprake van of de ene mindset of de andere. Mensen kunnen bijvoorbeeld in hun werk een groeimindset hebben en op het sociale vlak een vaste mindset. Of juist andersom. Hoe komt dit dan? Waar hangt dit mee samen? In onze praktijk is afgelopen jaren duidelijk zichtbaar geworden dat er een duidelijke samenhang van mindset is met het zelfbeeld. De kinderen, jongeren en volwassenen die ons bezoeken hebben vaak een laag zelfbeeld, wat in het algemeen als vreemd wordt ervaren. Hoe kun je nu hoogbegaafd zijn en een laag zelfbeeld hebben? Je bent dan toch juist overal erg goed in? Waarom dan dat lage zelfbeeld?

Hoogbegaafdheid en zelfbeeld

Het zelfbeeld wordt onder andere gevormd aan de hand van de manier waarop een kind reacties van zijn omgeving op zichzelf ervaart en internaliseert. Veel hoogbegaafde kinderen kunnen op jonge leeftijd veel dingen die andere leeftijdgenoten nog niet kunnen. Zij horen dan ook relatief vaak de volgende zinnen: Zo, dat is knap dat je dat al kan, Jij bent slim, zeg, Jij bent de slimste van de groep en meer zinnen die bevestigen dat zij bijzonder zijn doordat ze al veel meer weten of kunnen dan hun leeftijdgenoten. Hoogbegaafde kinderen zijn geneigd om de lat hoog te leggen voor zichzelf en de lat komt hierdoor al snel hoger te liggen dan ze nog kunnen halen. Daardoor voldoen ze al snel niet meer aan hun eigen ideaalbeeld, aan wie ze van zichzelf zouden moeten zijn. Dit is dan een laag zelfbeeld: denken dat je minder kan, weet, bent dan je zou moeten volgens jezelf. Dit blijft zich verder ontwikkelen als een hoogbegaafde niet leert wie hij of zij is.

Iemand met een laag zelfbeeld zal niet graag het risico lopen om fouten te maken. Hij wil het liefst zoveel mogelijk doen wat hij goed kan om te zorgen dat hij zijn zelfbeeld op kan krikken met dat wat hij allemaal goed kan. Het verschil tussen wat hij kan en wie hij is, wordt niet ervaren door deze personen. Ze zijn wat ze kunnen en dus is het belangrijk om alles goed te kunnen. En dat wat je misschien wel niet goed kan, ga je dus zeker niet proberen. Falen betekent namelijk bevestiging van dat lage zelfbeeld. Dus uitdagingen worden uit de weg gegaan, net zoals we dat bij de vaste mindset zien.

Is een groeimindset mogelijk bij een negatief zelfbeeld?

Kun je iemand met een negatief zelfbeeld een groeimindset aanleren? In de praktijk blijkt al snel dat dit niet samengaat. Een hoogbegaafde heeft eerst een realistisch(er) of positiever zelfbeeld nodig om uitdaging aan te durven gaan. Dit is dan ook bijvoorbeeld een reden dat aangeboden verrijking door een kind kan worden afgewezen of iemand niet blij wordt van extra taken in zijn baan. Deze personen zijn juist blij met alleen datgene te doen dat ze al kunnen en willen helemaal geen verrijking of uitdaging. Stel je voor dat ze daar fouten in gaan maken! Er is dus meer nodig dan alleen leren wat een groei- of vaste mindset is. Iemand moet leren wie hij of zij zelf is, zichzelf begrijpen en omarmen en zal dan pas meer richting een groeimindset kunnen groeien.

De sterke interne locus of control is belangrijk bij faalangst, zoals in ons andere artikel over faalangst verduidelijkt wordt. De hoogbegaafden krijgen inzicht in wat ze denken, voelen en doen en zo ontstaat inzicht in zichzelf wat weer belangrijk is voor het zelfbeeld. Een belangrijk verschil met andere vormen van mindset-therapie of – training is echter dat er niet gekeken wordt naar reel of irreëel, goed of slecht, groei of vast, maar dat er gekeken wordt naar wat je zelf kunt bedenken wat je anders over deze situatie kunt denken; hierna wordt gekeken naar wat je zelf kunt doen aan je situatie. Hierdoor komt er een cyclus van denken op gang dat iemand bewust maakt van zijn eigen denken en doen.