Intelligentietesten

Het intelligentieonderzoek is een essentieel onderdeel van het onderzoek naar hoogbegaafdheid. Hier zijn echter meerdere testen voor beschikbaar en in de praktijk merken wij dat de meningen over welke intelligentietest het meest geschikt is uiteenlopen. In dit artikel wordt daarom een overzicht gegeven van de verschillende intelligentietesten die beschikbaar zijn bij Praktijk Hoogbegaafd, de overwegingen die wij maken bij de keuze van een intelligentietest, de discussiepunten die wij vaak horen en waarom het belangrijk is dat een intelligentieonderzoek wordt afgenomen door een specialist op het gebied van hoogbegaafdheid.

De WISC-V-NL

De WISC-V-NL is een van de meest bekende intelligentietesten. Deze is in 2018 in Nederland in gebruik genomen ter vervanging van de WISC-III-NL. De WISC-V kan worden gebruikt voor kinderen vanaf 6:0 tot en met 16:11 jaar. Het onderzoek bestaat uit 14 onderdelen, waarvan er zeven nodig zijn om de totale intelligentie te kunnen bepalen. De overige onderdelen kunnen worden afgenomen om aanvullende indexscores te bepalen. Deze indexscores geven een beeld van de verschillende cognitieve vaardigheden van een kind. Er kan hiermee worden ingeschat hoe het verbaal begrip, de visueel ruimtelijke vaardigheden, het fluïde redeneren, het werkgeheugen en de verwerkingssnelheid bij een kind zijn ontwikkeld. De WISC-V is door de Commissie Testaangelegenheden Nederland (COTAN)  beoordeeld als een betrouwbare en valide test. De COTAN is een commissie die de kwaliteit van testen die worden ingezet voor onder andere diagnostiek beoordeeld. Dit helpt professionals bijvoorbeeld bij de kiezen van een intelligentietest die een goede inschatting maakt van de intelligentie van een kind. De WISC-V is volgens de COTAN dus een kwalitatief goede test. Een voordeel van de WISC-V is dat er naar veel verschillende vaardigheden wordt gekeken, waardoor er een mogelijkheid ontstaat om te kijken naar de sterke en zwakke kanten van een kind. Een nadeel hiervan is dat een aantal van deze vaardigheden, zoals werkgeheugen en verwerkingssnelheid, negatief beïnvloed kunnen worden door faalangst. Bovendien hebben veel opdrachten een tijdslimiet, wat bij sommige kinderen voor veel spanning kan zorgen. Daarnaast is een nadeel van de WISC-V dat deze intelligentietest boven een totale intelligentie van 130 minder secuur aan kan geven waar de intelligentie precies ligt. Dit betekent in de praktijk dat de WISC-V goed gebruikt kan worden voor het vaststellen van hoogbegaafdheid, maar minder goed kan aangeven hoe hoog de intelligentie precies ligt.

De RAKIT-2

De RAKIT-2 is een in Nederland ontwikkelde intelligentietest die sinds 2012 wordt gebruikt en geschikt is voor kinderen van 4:0 tot 12:6 jaar. De RAKIT-2 bestaat uit 12 onderdelen, waarbij er een optie is om 6 onderdelen af te nemen voor het bepalen van een verkort IQ. Wanneer alle onderdelen worden afgenomen kunnen er vier factorscores worden bepaald. Deze factorscores geven inzicht in de ontwikkeling van een kind op het gebied van perceptueel redeneren, verbaal leren, ruimtelijk inzicht en ori?ntatie en verbale vlotheid. De RAKIT-2 is net als de WISC-V door de COTAN beoordeeld als een betrouwbare en valide test. Een voordeel van de RAKIT-2 is dat ook hier kan worden gekeken naar sterktes en zwaktes, doordat er verschillende vaardigheden worden gemeten. De mogelijkheid om de RAKIT-2 verkort af te nemen is een voordeel voor jongere kinderen of kinderen die zich moeilijk kunnen concentreren. Daarnaast is het voor kinderen minder duidelijk dat er een tijdslimiet bestaat, wat deze test geschikter maakt voor kinderen met faalangst. Bovendien vraagt de RAKIT-2 minder actief taalgebruik, wat prettiger is voor verlegen of faalangstige kinderen. Een nadeel van de RAKIT-2 is dat deze is ontwikkeld om een goed beeld te krijgen van kinderen met een lager dan gemiddelde intelligentie (https://www.pearsonclinical.nl/rakit-2-revisie-amsterdamse-kinder-intelligentietest). Dit betekent in de praktijk dat kinderen met een intelligentie boven het gemiddelde relatief veel makkelijke opdrachten moeten maken voordat zij bij lastige opdrachten komen. De RAKIT-2 kan net als de WISC-V de hogere range aan intelligentie betrouwbaar meten, maar is hierin minder secuur.

De Raven’s 2 NL

De Raven’s 2 NL is een non-verbale intelligentietest, wat inhoudt dat er weinig tot geen beroep wordt gedaan op taalvaardigheid. De test kan ingezet worden vanaf een leeftijd van 4:0 tot 69:11 jaar. De Raven?s 2 bestaat uit één onderdeel, die is bedoeld om het analytisch (of deductief) vermogen te beoordelen. Dit is het vermogen om tot nieuwe inzichten te komen, patronen te ontdekken en verbanden te leggen. Dit is een belangrijk onderdeel van de algemene intelligentie (BRON). Het voordeel van de Raven’s 2 is dat er bij de opdrachten geen beroep wordt gedaan op taalvaardigheid, waardoor de test ook af kan worden genomen bij kinderen en volwassenen die moeite hebben met taal. De instructie is kort en eenvoudig, waardoor ook daar de invloed van taalvaardigheid zo veel mogelijk wordt geminimaliseerd. Een ander voordeel is dat de afname maximaal 45 minuten duurt. Een nadeel van de Raven’s 2 is dat het specifiek het deductief vermogen meet, waardoor er geen inzicht kan worden gegeven in welke vaardigheden sterk en welke vaardigheden minder sterk zijn ontwikkeld. Een ander nadeel is dat de belemmering door faalangst, een trage verwerkingssnelheid of concentratieproblemen relatief groot kan zijn doordat er sprake is van een tijdslimiet.

De KIQT+

De KIQT+ is een algemene intelligentietest voor kinderen van 5:0 tot en met 10:11 jaar, bij wie er een vermoeden bestaat van (hoog)begaafdheid. De intelligentietest is in 2021 in Nederland in gebruik genomen. De KIQT+ bestaat uit 3 onderdelen, waarvan is gebleken dat deze een goede maat zijn voor de algemene intelligentie. Uit de drie onderdelen komen drie indexscores die inzicht geven in de ontwikkeling van een kind op het gebied van fluïde redeneren, visueel ruimtelijke vaardigheden en kwantitatief redeneren. De KIQT+ werkt op een andere manier dan gebruikelijk is bij andere intelligentietesten. Zo wordt er niet alleen gekeken of een antwoord goed is, maar ook welke antwoorden goed of deels goed zijn gemaakt. Hierdoor kan de intelligentie met minder opgaven en minder subtesten toch betrouwbaar worden gemeten. Bovendien wordt er hierdoor rekening gehouden met kinderen die juist te ingewikkeld denken, waardoor zij de makkelijke opgaven fout maken. Daarnaast doen de onderdelen geen beroep op taal, waardoor voorkennis, opvoeding, achtergrond of eventuele taalproblemen zo min mogelijk invloed hebben op de gemeten intelligentie. Aangezien de KIQT+ is ontwikkeld voor (hoog)begaafde kinderen, lopen de opdrachten snel op in moeilijkheidsgraad, waardoor kinderen relatief minder makkelijke opdrachten hoeven te maken. Een nadeel van de KIQT+ is dat er een minder brede analyse kan worden gemaakt van de sterke en zwakke kanten van een kind.

Keuze van intelligentietest

Om een intelligentietest te kiezen, wordt er ten eerste gekeken naar de leeftijd van een kind. Vanaf 4:0 tot 5:0 jaar kan er worden gekozen voor de RAKIT-2 of de Raven’s 2. Van 5:0 tot 6:0 ligt de keuze tussen de RAKIT-2, Raven’s 2 en KIQT+. Vanaf 6:0 tot 10:11 jaar zijn alle vier de testen mogelijk en vanaf 11:0 tot 12:6 de WISC-V, Raven’s 2 en RAKIT-2. Er lijkt vanaf een leeftijd van ongeveer negen of tien jaar echter al snel een plafondeffect op te treden bij de RAKIT-2, waardoor vanaf deze leeftijd de WISC-V de voorkeur heeft. Vanaf 12:6 jaar is enkel de WISC-V of de Raven’s 2 mogelijk.

Naast leeftijd wordt er ook gekeken naar mogelijke belemmerende factoren. Zo is de WISC-V gevoeliger voor faalangst, omdat hier meer opdrachten in zitten die beroep doen op verbale vaardigheden en er voor veel opdrachten een duidelijk tijdslimiet bestaat. Bij de RAKIT-2  bestaat er ook een tijdlimiet bij veel opdrachten, maar deze hoeft minder strikt gehanteerd te worden en wordt minder duidelijk bij kinderen aangegeven. Daarnaast wordt er bij de RAKIT-2 wat minder beroep gedaan op verbale vaardigheden. De KIQT+ is ontwikkeld om zo min mogelijk beroep te doen op verbale vaardigheden en er is geen sprake van een tijdslimiet. Concentratie is ook een belangrijke factor om mee te nemen bij de keuze van een intelligentietest. De WISC-V en de RAKIT-2 duren langer en zijn door het tijdslimiet gevoeliger voor belemmeringen in de concentratie. Er kan daarom worden gekozen om de RAKIT-2 verkort af te nemen. Dit geeft een minder breed beeld van de vaardigheden van een kind, maar geeft wel een betere inschatting van zijn of haar algemene intelligentie. Er kan ook worden gekozen om in dit geval de KIQT+ af te nemen. Deze intelligentietest duurt korter en doordat er geen tijdslimiet is, kan er op ieder moment een pauze worden ingelast. Dit vermindert de invloed van concentratieproblemen.

Tot slot is ook de hulpvraag van belang bij de keuze voor een test. Zo kan er een hulpvraag spelen waarbij het nuttig is om te weten wat de sterke en wat minder sterke kanten zijn van een kind. In deze gevallen geven de RAKIT-2 en de WISC-V meer informatie dan de KIQT+ of Raven’s 2. Wanneer er al een sterk vermoeden van een hoogbegaafdheid is of er bijvoorbeeld al eerder intelligentieonderzoek is gedaan, kan de KIQT+ een beter beeld geven van hoe hoog de intelligentie precies ligt. Dit kan bijvoorbeeld belangrijk zijn voor het inschatten van de behoeftes van een kind op het gebied van school. Als een kind om wat voor reden dan ook moeite heeft met taal, zal deze hier minder door worden belemmerd op de KIQT+ of Raven’s 2 in vergelijking met de WISC-V en de RAKIT-2. Daarnaast kan het zijn dat ouders overwegen om een kind naar een HB school te laten gaan. Dan is het belangrijk om te weten welke intelligentietest deze school vraagt. Hier kan echter ook van worden afgeweken wanneer er wordt verwacht dat de intelligentietest die deze school vraagt geen accurate weergave zal geven van de intelligentie van een kind, door bijvoorbeeld belemmering of doordat er wordt verwacht dat de intelligentie ver boven de 130 ligt. In dit laatste geval zal de KIQT+ meer inzicht geven over de behoeftes van een kind op het gebied van school.

Discussiepunten

Overschatting op de RAKIT-2, onderschatting op de WISC-V

Soms wordt gezegd dat de WISC-V betrouwbaarder is en dat de RAKIT-2 hogere resultaten geeft. Uit onderzoek komt naar voren dat er inderdaad verschillen kunnen zitten in de puntscores. Echter, er wordt gezien dat de betrouwbaarheidsintervallen, dus de range waarbinnen de score met 95% of 90% zekerheid ligt, wel overlapt (https://scaliq.com/scoreverschillen/). Er kan in dat geval niet met zekerheid worden gesteld dat de behaalde score op de ene test daadwerkelijk verschilt van de behaalde score op de andere test. Bij dit onderzoek wordt gezien dat kinderen op de WISC-V gemiddeld een wat lagere score behalen dan op de KIQT+. Daarnaast wordt gezien dat kinderen gemiddeld een wat hogere score halen op de RAKIT-2 in vergelijking met de KIQT+. Wanneer de WISC-V en de RAKIT-2 met elkaar worden vergeleken, komt er daarom een groter verschil uit. Deze verschillen kunnen zijn ontstaan doordat er bij de RAKIT-2 vooral aandacht is besteed aan het normeren van de onderkant van het IQ-scorebereik (https://scaliq.com/scoreverschillen/). Uit onderzoek door de makers van de WISC-V is naar voren gekomen dat de groep hoogbegaafde kinderen op de WISC-V gezamenlijk tot een wat lager gemiddelde kwamen dan hun gemiddelde bij een eerder intelligentieonderzoek (Technische handleiding WISC, p107 en 109) Desondanks geven zij aan dat de WISC-V scores wel nuttig zijn bij het beoordelen van hoogbegaafdheid (Technische handleiding WISC p109).

Zoals eerder aangegeven zijn de WISC-V en RAKIT-2 goedgekeurd zijn door de COTAN. Dat betekent dat beide intelligentietests, zolang deze volgens vaste procedures en in goede omstandigheden worden afgenomen, een betrouwbare indicatie geven van de intelligentie van een kind. De KIQT+ is nog niet beoordeeld door de COTAN, doordat het een relatief nieuwe test is. De KIQT+ is ingediend voor beoordeling door de COTAN, maar er kan enige tijd overheen gaan voor een uitgebrachte test kan worden beoordeeld. De COTAN werkt namelijk met een team van vrijwilligers en zij hebben als doel de kwaliteit van veel testen die in Nederland worden gebruikt, te beoordelen. De KIQT+ is volgens het onderzoek van de makers voldoende betrouwbaar wanneer de resultaten worden vergeleken met de beoordelingsstandaarden van de COTAN (https://scaliq.com/scoreverschillen/). Van de Raven’s 2 is momenteel ook geen COTAN beoordeling beschikbaar. De eerdere versie, de Raven’s Progressive Matrices, werd door de COTAN als voldoende tot goed beoordeeld. Deze versie is inmiddels verouderd, waardoor de Raven’s 2 in 2020 in gebruik is genomen. Uit onderzoek van de makers blijkt dat de test voldoende betrouwbaar is (https://www.pearsonclinical.nl/ravens2).

Afname intelligentieonderzoek

Onafhankelijk van de keuze van de intelligentietest, is het essentieel dat het intelligentieonderzoek wordt afgenomen door een specialist in hoogbegaafdheid. Dit is belangrijk omdat kinderen op een intelligentietest belemmerd kunnen worden door de Hart-kenmerken van hoogbegaafdheid. Kinderen met een psychomotorische intensiteit hebben bijvoorbeeld veel energie en hebben het nodig om regelmatig te bewegen, zodat zij zich goed kunnen concentreren. Kinderen met een intellectuele intensiteit kunnen bijvoorbeeld te moeilijk denken bij opdrachten en zijn gevoelig voor faalangst omdat zij een hoge lat voor zichzelf hebben. Een specialist op het gebied van hoogbegaafdheid kan deze intensiteiten signaleren en hierop inspelen, zodat kinderen hier zo min mogelijk door worden belemmerd tijdens het onderzoek. Hierdoor zullen de resultaten een beter beeld geven van de intelligentie van een kind.